Licht, lucht en zon in het Karenhuis in Alkmaar

‘De restauratie en herbestemming van het eerste bejaardenhuis in Nederland’

Aan de Krelagestraat in Alkmaar staat rijksmonument het Karenhuis, gebouwd tussen 1918 – 1919. Eind jaren ’90 stagneerde de verhuurbaarheid als gevolg van te kleine wooneenheden en bouwfysische gebreken. Wij zijn gevraagd een visie op te leveren hoe we én de oude waarden kunnen herstellen en het wooncomfort moderniseren. Ons restauratieplan omvat 10 appartementen door het samenvoegen van kleine wooneenheden voor jongeren en ouderen, 2 groepswoningen voor mensen met een beperking en ruimtes voor dagbesteding en zorg gelieerde functies. Lees verder hoe we dit aangepakt hebben.

Vooraf een kijkje in de historie van het Karenhuis

Aan de Krelagestraat in Alkmaar staat rijksmonument het Karenhuis, gebouwd tussen 1918 – 1919, en ontworpen door het architectenduo Duiker en Bijvoet, naar aanleiding van een prijsvraag uitgeschreven door de Vereeniging voor Volkshuisvesting Alkmaar, het huidige Van Alckmaer voor Wonen.

De prijsvraag betrof een ‘woongebouw voor oude vrouwen en mannen te Alkmaar’. De invaliditeitswet van 1913 maakte het namelijk mogelijk dat ouderen in de leeftijd vanaf 60 jaar met een arbeidsverleden van 156 weken, recht kregen op een pensioentje. En dat maakte het voor velen van hen mogelijk om weer zelfstandig te gaan wonen. Het Karenhuis, het eerste bejaardenhuis in Nederland was een feit, bestond destijds uit 48 kleine wooneenheden.

Deze woningen hadden één slaapvertrek met woonkamer die waren voorzien van een schouw die dienst deed als kookplek en een vaste inbouwkast met daarboven een horizontaal raam dat grensde aan de gang. Per drie bewoners had men de beschikking over één toilet en verder waren er enkele gemeenschappelijke badkamers en tuinen.

Bijzonder was ook een centraal gelegen opbaarruimte op de 1^e verdieping met specifiek ontworpen tafel en zitbanken rondom.

Karakteristiek waren de brede gangen die met vaste houten zitelementen fungeerden als ontmoetingsruimten.

1 2

Het Karenhuis in de jaren ’70

In de jaren ‘70 zijn de wooneenheden voorzien van een eigen keuken en sanitaire ruimten die gebouwd zijn in de gangen. De brede gangen zijn daardoor smaller geworden en daarmee verdwenen ook de zitelementen voor ontmoeting en bij elkaar komen.

Ons inleven in het vraagstuk

Eind jaren ’90 stagneerde de verhuurbaarheid als gevolg van te kleine wooneenheden en bouwfysische gebreken.

In het oude ontwerp en de uitwerking zijn de eerste aanzetten en kenmerken zichtbaar in de ontwikkeling naar het Nieuwe Bouwen. Dit blijkt uit de vernieuwende organisatie van de plattegronden met de brede gangen, die dienen als collectieve ruimten voor ontmoetingen, en die rondom de privé woonvertrekken liggen. De woonvertrekken grenzen aan 3 gemeenschappelijke tuinen in de vorm van hofjes met als doel om sociaal contact tussen de bewoners te bevorderen. En in technisch opzicht de eerste ontwikkeling van de spouwmuren, de dunne vloeren, in gewapend beton met een balkenpatroon, die rusten op de dragende gemetselde gevels en binnenwanden. Herstel van de oorspronkelijke structuur, details, materiaalgebruik en kleurgebruik zijn voor ons belangrijke uitgangspunten geweest bij de restauratie en herbestemming van het Karenhuis. Hiervoor is uitgebreid historisch en technisch onderzoek gedaan.

Tijdens het ontwerpproces is er intensief overleg geweest met de opdrachtgever en ambtenaren van monumentenzorg. Daarnaast is intensief overlegd met medewerkers van de zorginstelling s’ Heeren Loo. De groepswoningen zijn specifiek afgestemd op de doelgroep van hun cliënten. Zo zijn domotica voorzieningen geïntegreerd en zijn sanitaire ruimten ingericht met tillift en een in hoogte verstelbaar ligbad om de soms zware zorg comfortabel te faciliteren voor zorgverlener en cliënt.

Wat is domotica? Domotica is innovatieve zorgtechnologie dat bijdraagt aan de zelfredzaamheid van cliënten en het ondersteunt de zorgmedewerkers bij hun werk.

Harmonieus samenwonen in het Karenhuis

Ons restauratieplan omvat 10 appartementen door het samenvoegen van kleine wooneenheden voor jongeren en ouderen. En twee groepswoningen voor maximaal 6 personen (per woning) met een licht verstandelijke beperking. De grote zolderverdieping, waar hoofdzakelijk bergingen waren achter open afscheidingen van houten latten, is geschikt gemaakt voor dagbesteding, logeerunits en zorg gelieerde functies. De oorspronkelijk brede gangen zijn hersteld, dit zorgt voor een heldere oriëntatie en mooie ruimtelijke beleving. Bij de groepswoningen zijn de gangen onderdeel van de gemeenschappelijke woonvertrekken. Voor sociaal contact en zichtrelatie tussen de groepswoning op de begane grond en 1e verdieping is een inpandige loggia gecreëerd die ook fungeert als toegang tot de tuin bij de groepswoning. De tuinen zijn opnieuw ingericht en met inventieve daglichtoplossingen op de zolder is waarde gecreëerd ten gunste van de nieuwe functies. Tevens is het hele complex verduurzaamd.

Karenhuis_hoek voorgevel-linker zijgevel_003a

alleen gebruik in overleg of volgens afspraak is toegestaan (C)

Karenhuis_zicht vanuit eetkeuken groepswoning op inpandige loggia voor sociaal zichtcontact tussen bg en 1e v_021

Onder het motto “Zon” aan de slag

We hebben ervoor gekozen, de twee bestaande hoofdtrappenhuizen, in beton, geel metselwerk en rode plavuizen, met nieuwe stalen trappen, houten treden en glazen balustraden op een logische wijze door te zetten naar de zolderverdieping. In de vide van het linker trappenhuis is een glazen lift geplaatst. De royale trappen en nieuwe vides op de zolder zorgen voor een mooie ruimtelijke verbinding en zichtrelatie tussen de verdiepingen.

Op de zolderverdieping zijn voor voldoende daglichttoetreding lichtstraten in de nok aangebracht tussen de schoorstenen. Deze geven een prachtig strijklicht op de schoorsteenkanalen en verlichten de zolderruimte en kapconstructie.

De centraal gelegen zolderruimte is geschikt gemaakt en ingericht als dagbestedingsruimte voor cliënten met een intensieve zorgvraag. De mooie hoge ruimte is voorzien van een gereconstrueerde dakkapel met uurwerk. Deze van oorsprong gesloten dakkapel is nu voorzien van glas en een opaalglazen wijzerplaat.

De hoofdentree hebben wij gereconstrueerd op basis van oude foto’s en tekeningen en voorzien van glazen entreedeuren die zorgen voor meer daglicht, transparantie en sociale controle. De kleurstelling van het schilderwerk bij het exterieur -kozijnen, dakranden, balustrade op tuinmuren- en de algemene ruimten in het interieur is gebaseerd op de authentieke kleuren die wij aantroffen bij de kleurhistorische verkenning.

In samenwerking met een lichtontwerper is een lichtplan gerealiseerd passend bij de sfeer van het interieur en bij de groepswoningen en zolderruimten met lichtniveaus afgestemd op de specifieke zorg doelgroep. Alle nieuwe ingrepen en toevoegingen in en aan het gebouw zijn ruimtelijk geïntegreerd in de bestaande structuur van het gebouw waarbij zoveel mogelijk glas is gebruikt. Dit alles in de geest van Duikers oeuvre.