MET DIEP RESPECT VOOR GELOOF EN MONUMENT

‘Restauratie van de synagoge in Alkmaar’

Eén van de meest boeiende projecten waarvoor ik naast het ontwerpproces ook de uivoeringsbegeleiding en directievoering mocht verzorgen is de restauratie van de Synagoge in Alkmaar.

De opdrachtgever, Van Alckmaer voor Wonen, initieerde verkennende gesprekken met vertegenwoordigers van de Baptistengemeente en de Joodse gemeenschap. Mijn rol hierin was vooral te luisteren (en vragen te stellen).

Iedere fase van het ontwerp- en uitvoeringsproces vraagt flexibiliteit, lenigheid en creativiteit om de tegengestelde belangen samen te brengen in een vitaal concept. In goede harmonie is samengewerkt met de architecten Salomons bij de vormgeving van het interieur van de Sjoel, maar ook met de ambtenaren van monumentenzorg, de aannemer en zijn timmerlieden op het werk.

Vertrouwen winnen en draagvlak creëren vraagt inlevingsvermogen in ieders belangen, maar ook verdieping in historische en culturele achtergronden (of waarden) en een gedegen analyse van de probleemstelling. Een kwetsbaar proces waarin met respect, takt en empathie gewerkt moest worden, ten dienste van, maar wel met mijn eigen verantwoordelijkheid als architect. Mijn  architectonische ambities heb ik kunnen vertalen naar ruimtelijke kwaliteit waarbij het functioneren van de synagoge centraal stond. Het geeft mij voldoening als het de mensen gelukkig maakt.

Beleef hieronder de restauratie van de synagoge.

Vooraf een kijkje in de historie

Op 30 november 1802 kochten Abraham Mozes en Izaäk Prins namens de Joodse gemeente een woonhuis aan de Hofstraat 15. Dit in oorsprong 16e-eeuwse woonhuis droeg de naam ‘De Mosterdpot’. Door middel van een kleine verbouwing werd het pand aan de Hofstraat geschikt gemaakt als synagoge. Geleidelijk aan breidde de Joodse gemeente zich uit: In 1811 woonden er in Alkmaar 81 joodse gezinnen. Een nieuwe voorgevel werd in 1826 aangebracht, de synagogeruimte werd verbreed en voorzien van een tongewelf en een galerij voor vrouwen. Op het achtererf van de synagoge werd in 1842 een school (cheider) gesticht voor godsdienstig en algemeen onderwijs. Het duurde tot 1883 voordat de synagoge opnieuw verbouwd en gerestaureerd werd.

In 1932 kreeg de synagoge een nieuw ritueel bad, het mikwe, dat diende tot wijding van te huwen en gehuwde vrouwen. Het mikwe werd ondergebracht in de school (cheider).

Tot 1942 zijn in deze synagoge sjoeldiensten gehouden door Rabbi de Wolff. Daarna was het definitief afgelopen. Op 28 februari 1942 werd de sjoeldienst door de Duitse bezetters verstoord. De synagoge werd ontruimd en verzegeld. Op 3 maart werden de Joden in de synagoge bijeengeroepen en kregen te horen dat ze op last van de nazi’s op 5 maart moesten vertrekken naar Amsterdam, met achterlating van al hun bezittingen. Er zouden slechts enkelen terugkeren. Tijdens de oorlog werd de synagoge leeggeroofd en verruïneerd.

Het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap verkocht in 1952 de synagoge aan de Baptistengemeente die het complex, inclusief de school, in gebruik namen als hun kerk. De Baptisten pasten de gebouwen op een aantal punten aan.

De sjoel werd in 1969 aangewezen als rijksmonument en kreeg deze status niet alleen om zijn architectonische waarde, maar vooral ook om de cultuurhistorische waarde die het pand vertegenwoordigt.

En na meer dan 10 jaar overleg, is de synagoge in 2009 overgedragen aan de SAS (Stichting Alkmaarse Synagoge).

Onderstaand foto’s van de oude situatie: